Śmierć kredytobiorcy a spłata zobowiązań kredytowych

Wzrastająca rola kredytu wykorzystywanego jako narzędzie konsumpcji bądź w praktyce jedynego instrumentu prowadzącego do polepszenia sytuacji życiowej wielu osób (nabycie mieszkania, domu) w połączeniu z wydłużającym się okresem, na który banki pożyczają osobom fizycznym pieniądze powoduje, iż aktualna staje się problematyka śmierci kredytobiorcy. Zdarzenie to ma istotny wpływ na:
– możliwość faktycznego wykonania zobowiązania kredytowego (spłata kredytu, pożyczki zgodnie z przyjętym harmonogramem),
– sytuację prawną spadkobierców osoby zmarłej.
Długość trwania ekspozycji kredytowej zwiększa statystycznie ryzyko śmierci kredytobiorcy. Nie ulega jednak wątpliwości, że nawet przy pożyczkach krótkoterminowych, instytucje finansowe pożyczając pieniądze osobom fizycznym, mimo iż a priori nie zakładają następstwa zdarzenia w postaci śmierci, mają świadomość, że takie ryzyko istnieje.
W zależności od rodzaju zadłużenia wobec banku bądź innej instytucji kredytowej odmienne są konsekwencje śmierci osoby zaciągającej pożyczkę, kredyt.
W przypadku pożyczki udzielonej na cele konsumpcyjne (z reguły nie zabezpieczonej), którą zaciąga małżonek pozostający w małżeńskiej wspólności majątkowej, co jest najbardziej typową formą ustroju majątkowego małżonków, śmierć kredytobiorcy, a precyzyjniej konsekwencja tego zdarzenia w postaci braku spłaty zadłużenia, powoduje wypowiedzenie przez instytucję kredytową umowy pożyczki i możliwość zaspokojenia się przez instytucję kredytową z całego majątku stanowiącego majątek wspólny. Ustawodawca w aktualnym stanie prawnym zrezygnował z obowiązującej dotychczas zasady, że w każdym przypadku wierzyciel, może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków. Obecnie egzekucja z majątku małżonka dłużnika jest możliwa jedynie w przypadku jeżeli zmarły dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą swojego małżonka. Powyższe uzasadnia się tym, iż zgoda małżonka na dokonanie czynności, z której wynika dług, implikuje konieczność ponoszenia konsekwencji określonego zachowania.
Przy zaciągnięciu kredytu hipotecznego odmiennie kwestia kształtuje się w przypadku kredytu, którego beneficjentem jest osoba stanu wolnego, niż kiedy zobowiązanymi do spłaty są małżonkowie.
Jeżeli umiera jedyny kredytobiorca typową konsekwencją jest brak spłaty zobowiązania. Powyższe prowadzi wprost do postawienia przez bank kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, wystawienia przez bank bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi, nadanie sądowej klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika a następnie zaspokojenia się przez bank z przedmiotu zabezpieczenia (np.: sprzedaż nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym i zaspokojenie się z uzyskanej ceny w wyniku realizacji zabezpieczenia w postaci hipoteki). Kontrowersje w doktrynie wywołuje kwestia wystawienie bte przeciwko spadkobiercom w sytuacji kiedy w momencie wystawiania bte kredytobiorca już nie żyje. Podkreśla się, że o ile wystawienie bte za życia kredytobiorcy ma sens, to po jego śmierci powinna być możliwość wystawienia bte bezpośrednio przeciwko osobom na które przeszły prawa obowiązki w związku z dziedziczeniem. Pogląd ten mimo, że nie pozbawiony słuszności nie jest akceptowany przez Sąd Najwyższy, który przychyla się do poglądu, iż podstawą egzekucji z majątku spadkobierców jest sądowa klauzula wykonalności uzyskana na bte wystawionym na kredytobiorcę.
Ostatnio często spotykanym zabezpieczeniem stosowanym przez banki jest cesja z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy, która co prawda podraża kredyt, ale daje komfort, że w przypadku śmierci kredytobiorcy, towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaca bankowi całą kwotę świadczenia zaspokajając tym samym istniejące zadłużenie kredytowe, oczywiście pod warunkiem, że suma ubezpieczeniowa odpowiada wysokości kredytu.
W przypadku śmierci jednego z małżonków (kredytobiorców), umowa kredytowa obowiązuje nadal dopóki drugi z małżonków spłaca kredyt. Oczywiście możliwa jest sytuacja częściowego lub całkowitego wygaśnięcia zobowiązania kredytowego na skutek realizacji przez bank zabezpieczenia w postaci cesji z polisy ubezpieczenia na życie jednego z małżonków.
Problemy ze spłatą zobowiązania kredytowego w przypadku śmierci jedynego kredytobiorcy rozpoczynają się w sytuacji, kiedy instytucja kredytowa nie jest w stanie zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia (przykład: zwiększenie ekspozycji kredytowej w walucie przy jednoczesnym spadku wartości nieruchomości). W przypadku kredytów zaciąganych przez małżonków problem powyższy aktywizuje się w momencie braku możliwości obsługi zobowiązania kredytowego przez współmałżonka.
Wyjaśnić należy, iż z chwilą śmierci kredytobiorcy następuje otwarcie spadku i z tą chwilą spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa (sukcesja generalna). O tym kto jest spadkobiercą przesądza wola zmarłego wyrażona w testamencie lub w przypadku jego braku ustawa (dziedziczenie ustawowe). W momencie ustalenia kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia kolejną kwestią jest ustalenie czy spadkobierca zamierza przyjąć, czy odrzucić spadek.
W przypadku odrzucenia spadku spadkobierca kredytobiorcy nie odpowiada za długi spadkowe (jest wyłączony z dziedziczenia). Spadkobierca może również przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjąć spadek wprost) – wówczas odpowiada za spłatę zobowiązania kredytowego zmarłego całym swoim majątkiem bez ograniczeń. Tak samo traktowany jest spadkobierca, który w określonym terminie nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku. Spadkobierca może przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) – wówczas odpowiada z całego majątku ale jedynie do wysokości tzw. czynnej wartości spadku ustalonej w spisie inwentarza.

Drukuj